De bewoningsgeschiedenis van Amsterdam-Noord gaat niet verder terug dan ongeveer een eeuw geleden, als we de dorpen langs de Waterlandse Zeedijk, Zunderdorp en Ransdorp niet meerekenen. Dat is bijna niet voor te stellen, zeker als we weten dat een groot deel van dit stadsdeel tot 1870 nog bij het IJ behoorde en nog ingepolderd moest worden.
Ooit was er zelfs helemaal geen sprake van bewoning in dit gebied. Daar voor moeten we ver in de geschiedenis terug gaan naar de tijd toen de Zuiderzee nog niet bestond. In de Romeinse tijd was er een groot binnenmeer dat Mare Flevum (Flevomeer) genoemd werd. In de Vroege Middeleeuwen heette dit meer, dat al groter was geworden, Almere. Het grondgebied van het huidige Amsterdam en Waterland was toen nog een uitgestrekt veengebied waar nauwelijks mensen woonden. Pas in de 11e eeuw begon men deze streek te ontginnen via allerlei waterlopen en vanuit verschillende richtingen. Waar de ontginners elkaar ontmoetten werden gebiedsgrenzen vastgesteld en zo werd het Twiske de grens tussen Waterland en Kennemerland.
In ongeveer dezelfde tijd ontstond aan de monding van de Amstel een gehucht van vissers en boeren dat later zou uitgroeien tot Amsterdam. In de tweede helft van de 12e eeuw breidde het Almere zich door een aantal stormvloeden en overstromingen aanzienlijk uit, waardoor de Zuiderzee ontstond. Hierdoor kon Amsterdam, via het IJ, op den duur een belangrijke Zuiderzeehaven worden. Langs de Waterlandse Zeedijk die omstreeks 1300 werd aangelegd, ontstonden de dorpen Durgerdam, Schellingwoude, Nieuwendam en Buiksloot, die tot aan het begin van de 20e eeuw vanuit Amsterdam de enige zichtbare bewoningskernen aan de overkant van het IJ vormden. Buiksloot werd in de 17e eeuw de ‘kapiteinshemel’ genoemd, omdat voormalige gezagvoerders vanuit hun huizen konden kijken naar de binnenkomende en vertrekkende koopvaardijschepen op het IJ bij het rijk geworden Amsterdam.
Aan het begin van de 16e eeuw had het IJ zich tot diep in het binnenland ingevreten. Tot aan Velsen klotsten de golven tegen de zwakke veenoevers. De in die tijd geheel verzilte Zuiderzee kon bij stormvloeden met steeds grotere gevolgen toeslaan. Op en achter de dijken werden de bewoners met grote regelmaat verrast door dijkdoorbraken en overstromingen.
In de loop van de 18e eeuw stagneerde de welvaart van Amsterdam. De aanleg van het Noord-Hollands Kanaal (1819-1824) kon het neergaande tij niet keren en was achteraf gezien een noodoplossing. Tijdens de aanleg was ook de landtong van de Volewijk al beter verbonden met Buiksloot. De Buiksloterham, ten westen hiervan, werd in 1848 ingepolderd.
Door de aanleg van het Noordzeekanaal, dat in 1876 in gebruik werd genomen en door de bouw van de Oranjesluizen bij Schellingwoude, kwam na vele eeuwen een eind aan de bedreiging van de Zuiderzee. Tegelijkertijd werden aan de noordzijde van het kanaal grote stukken IJ ingepolderd. Met de aanleg van de Noordpolder in 1877 ontstond, samen met de Buiksloterham, een enorm gebied waar Amsterdam zich kon uitbreiden. Hier verrezen vanaf 1920 de tuindorpen Buiksloterham en Oostzaan. In dezelfde tijd werd de Van der Pekbuurt gebouwd. Er werd nieuwe industrie gevestigd en in 1919 verhuisde de Nederlandse Scheepsbouw Maatschappij ook naar dit gebied. Amsterdam-Noord was geboren.
Bronnen:
• Van Flevomeer tot IJsselmeer van Ruud Borman (Zutphen, 1982).
• ‘Amsterdam Noord, stad boven het IJ’ van Dick de Scally. (Alkmaar/Amsterdam 2009).
• Diverse topografische kaarten (16e eeuw tot 20e eeuw).
© 2018 Ruud Borman. Op deze publicatie ontstaan van Amsterdam-Noord berust auteursrecht. Zie Colofon.
Overzicht alle afleveringen Amsterdam-Noord van Y tot stadsdeel.
Ruud maakt de series geheel op eigen titel.
Reageren? Wij gaan nog een contactformulier aanmaken waar u Ruud kunt bereiken. Voor nu kunt u contact met de redactie opnemen via de link onderaan de website. Wij sturen dan uw mail door.
Op de hoogte blijven van toekomstige artikelen in deze serie?
Schrijf u dan in op de nieuwsbrief
Amsterdam Noord ontstaan van Amsterdam-Noord
